Spinnen behoren tot de meest gevreesde geleedpotigen. De combinatie van hun potige voorkomen, hun onvoorspelbaarheid en de onophoudelijke negatieve connotatie die ze geniet zorgt ervoor dat menig hartje sneller slaat bij het zien van een spinnetje. Als we onze eigen gedachten mogen geloven, komen spinnen slechts buiten om ons het leven zuur te maken, hetwelk uiteraard complete nonsens is (lees hier meer over arachnofobie en de angst voor spinnen). Het gebeurt maar al te vaak dat we bij de minste huidirritatie het vingertje naar de spin wijzen. De waarheid is echter dat spinnenbeten eerder zeldzaam en in de meeste gevallen onschadelijk zijn. De meeste spinnen geraken niet eens door onze huid en zie die het kunnen zullen slechts bijten als er geen andere uitweg is. Moest je toch gebeten worden, blijf kalm, en overtuig jezelf ervan dat je niet op het menu staat. Onze perceptie van de mogelijke gevolgen is gebaseerd op onwetendheid, cultuur en angst en in de meeste gevallen erg overdreven. Slechts een handvol spinnen zijn potentieel gevaarlijk en een druk op de alarmbel waard (scroll helemaal naar beneden om een lijstje te zien). Neem elke beet serieus, tracht de spin veilig met een transparant potje te vangen (of trek een foto) en neem dit mee naar de dokter. De identificatie van de soort zal oplossingen bieden voor het verdere verloop van de behandeling.
Theraphosidae
Spinnen van de Theraphosidae familie worden vaak vogelspin genoemd, maar hebben naam en faam gekregen onder de noemer ‘tarantulas’. In het algemeen zijn ze eerder groot en behaard, al bevestigt ook hier de uitzondering de regel (lees hier meer over vogelspinnen). Hoezeer u anders zou kunnen vermoeden, is geen enkele vogelspin potentieel levensgevaarlijk voor mensen. Met giftanden tot 15mm bij de grotere soorten kan ik u echter verzekeren dat een beet niet onopgemerkt voorbij zal gaan. De wonde kan behoorlijk veel pijn doen en het omringende weefsel kan gaan zwellen en jeuken. Men is er wellicht slechter aan toe als de vogelspin een behoorlijke dosis gif loslaat. Deze intoxicatie kan de toestand van de wonde (en de persoon) doen verslechteren, maar zal in geen geval levensbedreigend zijn. Daar Amerikaanse vogelspinnen doorgaans over brandharen beschikken als eerste verdedigingsmechanisme, is bij een toevallige ontmoeting de kans stevig gebeten te worden door vogelspinnen uit Afrika en Azië groter. De gevolgen van een beet blijven echter afhankelijk van de conditie van de spin én het slachtoffer, alsook van de sterkte en de hoeveelheid gif dat vrijgelaten werd. Poecilotheria spp. is berucht om bij een beet relatief veel gif los te laten, met alle gevolgen vandien, al zegt dit niets over gifpotentie. In het ergste geval reageert het slachtoffer lichamelijk intens op een beet van een vogelspin. Enkele symptomen staan verder op deze pagina opgelijst. Blijf rustig en ga zo snel mogelijk naar de dokter, liefst met (een duidelijke foto van) de vogelspin.
Hoe gedragen spinnen zich alvorens te bijten?
Spinnen geven enkel om eten, een veilige schuilplaats en reproductie. Overleving staat centraal in alles wat ze doen. In een overgrote meerderheid van de gevallen leven spinnen een solitair bestaan in, bij voorkeur, donkere plaatsen, ver weg van mensen en andere dieren. Elke verstoring is er 1 teveel en zal op de gepaste wijze van antwoord gediend worden. Prooidieren die nietsvermoedend de schuilplaats van een hongerige spin passeren, zullen dat wellicht nooit meer kunnen herhalen. In sommige gevallen geraakt de spin in een heus gevecht verwikkeld, nadat ze een gelijkwaardige tegenstander te lijf ging. Dit kan uitdraaien in een heuse maaltijd of een onverwachte dood. Mensen zijn geen uitdaging voor de spin. We kunnen ze met het grootste gemak doden, om welke reden de spin er vrijwel altijd een vluchtweg als eerste optie op na zal houden. Laat ze gaan en de situatie is opgelost. Het kan natuurlijk ook zijn dat de spin niet kan vluchten (bv. de spin zit vast in de broek die je net aandeed). Het overlevingsmechanisme schiet in gang en kan resulteren in een beet. Tijdens het vluchten of bij verdere verstoring is het hoogst waarschijnlijk dat Amerikaanse vogelspinnen brandharen uw richting uitsturen. Bij verdere verstoring zullen de meeste spinnen een dreighouding aannemen (zie foto Omothymus schioedtei Thorell, 1891). De pedipalpen en de voorpoten worden opwaarts gericht. De giftanden worden, al dan niet met een druppeltje gif, op impressionante wijze getoond. In sommige omstandigheden zul je de spin al vluchtend of in haar dreighouding ook horen striduleren. Het spreekt voor zich dat elke dreiging die hierop volgt uitdraait in een beet. Gaat u deze overduidelijke signalen geenszins negeren.
Samenvatting
• De spin zal bij een eerste verstoring proberen te vluchten. Indien er geen vluchtweg is, kan het zijn dat de spin onmiddellijk bijt. Meestal zijn we ons in zo’n situaties van geen kwaad bewust. Neem uw voorzorgen.
• Tijdens of na het vluchten zullen de meeste Amerikaanse vogelspinnen brandharen afwerpen. Sommige van deze brandharen zijn erg vervelend op onze huid. Krabben maar!
• Bij het gebrek aan verdere opties gaat de spin in dreighouding staan (zie foto Omothymus schioedtei Thorell, 1891). In sommige gevallen kan een druppel gif aan de tanden worden waargenomen.
• Als je de spin een vreemd geluid hoort maken, dan is ze aan het striduleren. Alles om de belager af te schrikken.
• Als laatste optie zal de spin bijten.
Hoe kan ik een spinnenbeet voorkomen?
• Respecteer de spin als overwegend eenzame diertjes.
• Ga de spin geenszins hanteren. We wensen hierbij mensen die niet vertrouwd zijn met het gedrag van spinnen, maar ook mensen die slechts denken ermee vertrouwd te zijn, extra te waarschuwen. Er is absoluut niets te bewijzen.
• Reik niet met onbeschermde lichaamsdelen in donkere plaatsen.
• Poets en organiseer uw huis op regelmatige basis.
• Ga niet in korte broek en t-shirt en/of gekleed in dunne stofjes wandelen in gebieden waar (medisch significante) spinnen actief zijn. Doe dit vooral niet ‘s avonds. Bedek uw volledige lichaam. Als extra tip wensen we mee te geven dat u in dit soort omstandigheden best ook de onderbenen beschermt met ondoordringbaar materiaal. In dezelfde gebieden waar medisch significante spinnen actief zijn, zijn vaak ook (gevaarlijke) slangen aanwezig.
• Verricht onderzoek alvorens op reis te vertrekken. Weet welke dieren een potentieel gevaar vormen, waar ze leven en hoe ze eruit zien.
• Inspecteer uw kledij alvorens ze aan te trekken. Deze regel is vooral van toepassing in gebieden met medisch significante spinnen. Pas op voor paranoia.
• Laat uw kinderen nooit zonder toezicht dicht bij spinnen. Deze regel is uiteraard vooral van toepassing in gebieden met medisch significante spinnen.
Extra informatie voor hobbyisten?
Sommigen onder ons houden ervan om thuis voor spinnen te zorgen. Zij doen dat omdat ze spinnen intrigerend vinden. Passie is hierin het kernwoord. Niet in het minst zijn deze mensen op zoek naar problemen met hun buren. Evenmin zullen ze de spinnen opzettelijk aan 1 of andere voordeur gaan neerzetten. Hobbyisten spenderen erg veel tijd aan hun spinnen. Ze zorgen ervoor dat de diertjes een zorgeloos bestaan in de meest ideale omstandigheden genieten. In feite doen deze mensen juist hetzelfde als wat anderen voor hun kat of hond zouden doen. Ondertussen doen ze er alles aan om misvattingen over spinnen en spinachtigen de wereld uit te helpen. Een kleine minderheid van de hobbyisten houdt lezingen op scholen. Anderen creëren websites en verschillende vormen van media om de negatieve connotatie van deze diertjes van antwoord te bieden. Aan de andere kant staat vrijwel elke hobbyist klaar om u meer dan welkom te heten om een kijkje te nemen naar zijn/haar spinnen. Als klap op de vuurpijl zul je nog enkele salvo’s informatie op je zien afkomen die al wat je tot op heden dacht te weten over spinnen tegenspreken. Per slot van rekening behoren zowel de spinnen als diens liefhebbers toch tot de meest onbegrepen schepsels op deze planeet. Deze sectie is er speciaal voor gepassioneerde hobbyisten om gecontroleerd en veilig te werk te gaan met hun diertjes. Het blijft toch altijd beter te voorkomen dan te genezen.
Spinnen uitpakken na levering
De spin heeft zich sinds haar vertrek al geruime tijd in een ongemakkelijke situatie bevonden. Het spreekt voor zich dat ze om deze reden anders zal kunnen reageren dan wat jij verwacht. Organiseer jezelf en zorg ervoor dat het nieuwe terrarium klaar is alvorens aan het uitpakken te beginnen. Kies een overzichtelijke plaats, bv. een grote tafel. Een ontsnappende spin verstopt zich algauw in de kleinste, meest ontoegankelijke gaatjes mogelijk. Je zult jezelf gedwongen voelen om de spin te vangen voordat ze verder ontsnapt, waardoor je mogelijks erg onverantwoord te werk zult gaan.
Bewegingsvrijheid rond het terrarium is belangrijk. Sommige hobbyisten kiezen er bewust voor om rond de open werkplek gekantelde donkere boxen te plaatsen (bv. vierkante bloempotten) in de hoop dat als een spin ontsnapt, deze zich impulsief in 1 van de potten gaat schuilhouden. Anderen opteren met het kleine terrarium te werken in een relatief grote (curver) box, maar dat kan wel eens onhandig en bijgevolg gevaarlijk zijn. Een transparant vangbakje is cruciaal. Dit is bij voorkeur zeker 2x zo groot dan de grootste spin die je gaat uitpakken (zodat je wat marge hebt en de poten niet plat drukt). Bij een ontsnappingspoging is het erg gemakkelijk om in alle rust het vangbakje over de spin te zetten. In rommelige omstandigheden wordt dit natuurlijk al heel wat moeilijker. Voorzie evenwel een lang pincet. Nu alles in gereedheid is gebracht, kijk je indien mogelijk best even hoe de spin zich gedraagt. Merk je nervositeit of een dreighouding op, laat de spin dan even tot rust komen. Kleinere spinnen zijn vaak veilig gefixeerd in of onder keukenrol. Grotere spinnen worden dan weer zoveel mogelijk geïmmobiliseerd door stelselmatig keukenrol rond de spin te plaatsen. De “ongemakkelijke situatie” waarover ik eerder in deze alinea sprak, is niet zozeer het feit dat spinnen zich moeilijk kunnen bewegen, maar wel dat er tijdens transport erg veel beweging plaatsvindt.
Verkopers immobiliseren spinnen opdat ze zichzelf onderweg niet zou kunnen beschadigen. Maak het deksel los, verwijder het niet, en plaats het transportbakje in het nieuwe terrarium. Houd een veilige afstand. Verwijder het deksel en neem rustig de papiertjes weg. De spin zal op een gegeven moment zelf veilig uit het bakje stappen, recht in haar nieuwe terrarium. Sluit het terrarium. Indien je het ongemakkelijk vindt, verwijder je slechts het deksel, maak je met het pincet rustig een opening in de keukenrol (je moet de spin zien zitten) en wacht je geduldig tot het diertje er (mogelijks ‘s nachts pas) uit komt. Verwijder het transportbakje als je ziet dat de spin veilig en rustig in haar schuilplaats vertoeft. Het kan ook gemakkelijker zijn om de spin eerst in een grotere bak uit haar transportbakje te laten. Dit is vooral van toepassing bij terraria met valdeurtjes. Vang ze zoals beschreven onder “spinnen verhuizen” en laat ze los zoals we eerder beschreven, maar dan ditmaal zonder de keukenrol. In heel uitzonderlijke gevallen kan de spin langs het pincet naar uw hand klimmen. Dit gebeurt in dit soort situaties vrijwel nooit, maar als u zich er toch tegen wenst te beschermen, vet u het pincet best voor een 30cm in (met bv. vaseline).
Spinnen verhuizen
Naar een terrarium van dezelfde grootte: Zorg ervoor dat alles goed is voorbereid (voldoende plaats rond de werkruimte, transparant vangbakje, lang pincet, nieuw terrarium). Lees hier meer over onder “spinnen uitpakken na levering”. Om tot verhuizing over te gaan, moet je er helemaal van van overtuigd zijn dat de verhuizing noodzakelijk is. Onnodige risico’s zijn niet goed voor spin en houder. Hoe minder verstoring, hoe beter. Ga de spin geenszins op uw hand zetten om ze van het ene naar het andere terrarium te verplaatsen. Met dit soort acties, vraag je heel bewust voor problemen. In vele gevallen, maar minder bij vogelspinnen, kun je de spin gewoon vangen met het bakje in de ene en het deksel in de andere hand. Houd in andere gevallen een veilige afstand door gebruikte maken van een lang pincet, een vangbakje en/of een plastieken fles zonder bodem. Gebruik desnoods handschoenen (in terraria met brandharen is dat altijd aanbevolen). Je kunt de spin uit haar schuilplaats lokken door met een lang dun takje heel zachtjes over het web te bewegen. Ze zou kunnen denken dat het prooi is. Een andere mogelijkheid is dat je de schuilplaats rustig verwijdert. Ga de spin geenszins porren. Nog gemakkelijker is het als je de spin vangt op een moment dat ze rustig tegen het glas aanzit. Plaats de fles over de spin en ze loopt naar boven (video Poeci1). Let wel dat het dopje op de fles zit. In het andere geval plaats je het bakje over de spin en schuif je het deksel er rustig onder. Draag het bakje in haar nieuwe terrarium, verwijder het deksel en wacht tot de spin zich een weg door haar nieuwe terrarium baant. Indien je niet over dat geduld beschikt, kun je het bakje rustig kantelen. De kans bestaat dat ze uit het bakje kruipt. Sla niet op het bakje, por de spin geenszins en ga zeker niet van blazen met je mond over de flesopening.
Naar een groter terrarium: Tracht het kleine terrarium open in haar nieuwe te plaatsen. Als dit niet gaat, lees dan vorige alinea.
Spinnen voederen
Dit hoeft niet al te moeilijk te zijn. Spinnen zijn vrijwel constant aan het wachten op eten, tenzij er bv. een vervelling aankomt. Spinnen zijn anatomisch zo gebouwd dat ze de nabijheid van prooidieren (maar ook potentieel gevaar) gemakkelijk kunnen opmerken. Een vernuftig en efficiënt web vergemakkelijkt dit hele proces. Open het terrarium als de spin zich niet te dicht bij de uitgang bevindt. Neem een krekeldoosje, open een hoekje en laat de gewenste hoeveelheid diertjes in het terrarium vallen. Dit is vooral gemakkelijk bij terraria die bovenaan opengaan. In andere gevallen vang je een gewenste hoeveelheid prooidieren (in het geval van krekels vind ik het gemakkelijk om doosjes van filmrolletjes te gebruiken) en laat je deze rustig in het terrarium los. Bij het voederen geldt slechts de regel dat je een veilige afstand bewaart. Ga nooit met uw blote handen in het terrarium. Sluit het terrarium onmiddellijk na het voederen.
Spinnen kweken
Van alle spinnenbeten is het geweten dat volwassen mannen net dat tikkeltje vaker hun tanden in menselijk vlees steken. Daar het bij het kweken van spinnen de man is die bij de vrouw gezet moet worden, is het belangrijk extra voorzichtig en geconcentreerd de situatie aan te pakken. Je kunt hiervoor dezelfde technieken gebruiken als beschreven onder “spinnen verhuizen”. Veel gemakkelijker en veiliger wordt het echter als je 2 kleinere terraria in een grote (curver) box naast elkaar zet. Maak beide terraria open en sluit het geheel af. De volwassen man zal zich een weg banen naar het vrouwtje. Indien hij op zich laat wachten, gaat hij wellicht bij zonsondergang van start. Blijf met een lang pincet aanwezig als je van plan bent om het mannetje van een gewisse dood te redden. Sommige vrouwtjes moeten niets weten van de mannelijke aandacht, zij het voor, tijdens of na het paren, en gaan zonder scrupules trachten hun tanden in de man te steken. Wees gewaarschuwd dat de man het op een loopje kan zetten. Zie dat je een transparant vangbakje nabij hebt, dat je het geheel gemakkelijk weer kan afsluiten en opteer er desgevallend voor om uw pincet in te vetten. Details zijn verschillend per spin, om welke reden we u in het geval u met vogelspinnen wenst te kweken vriendelijk doorverwijzen naar onze gedetailleerde care sheets.
Terraria schoonmaken
Vrijwel alles kan met een lang pincet gedaan worden. Ook borsteltjes met een lang handvat kunnen dienen, al zijn deze toch een beetje moeilijker voor de kleinere hoekjes. Gebruik warm water en keukenpapier. Bij menig hobbyist worden ook scheermesjes ingezet om aangekoekte uitwerpselen van de glaswand te krabben. Sponzen kunnen dienen, al zijn het heuse broeihaarden van bacteriën en om deze reden door ons niet aanbevolen. Hoe meer ervaring je opdoet, hoe meer je zult verstaan dat er momenten zijn waarop je zonder verregaande technieken en zonder al te veel zorgen de ramen kan poetsen. Wees gewaarschuwd dat dit niet met alle spinnen het geval is. We raden altijd een veilige afstand aan. Gebruik geen detergenten. Slechts indien echt noodzakelijk (bv. bij het vaststellen van potentieel gevaarlijke parasieten) kan je de spin uit zijn terrarium halen door technieken toe te passen die beschreven staan onder “spinnen verhuizen”.
Samenvatting
• Organiseer jezelf alvorens met spinnen te werken; zie dat er ruim voldoende plaats vrij is rond de werkruimte (bv. lege tafel) & leg al uw materialen klaar (incl. transparant vangbakje en lang pincet).
• Houd altijd een veilige afstand. Hanteren ten stelligste afgeraden.
• Observeer uw spinnen en bestudeer hun gedrag. Spinnen die dezelfde naam dragen kunnen evenwel in gedrag verschillen. Door spinnen in hun leefwijze en gedrag beter te verstaan, wordt de kans op ontsnappingen en beten fel verminderd.
• Laat uw kinderen nooit zonder toezicht alleen in uw spinnenkamer.
• Respecteer de spin als overwegend eenzame dieren en minimaliseer het aantal verstoring tot een noodzakelijk minimum.
Ik ben gebeten. Wat doe ik nu?
Ondanks de onaangename verrassing is het geruststellend te weten dat een overgrote meerderheid spinnenbeten eerder onschuldig is. Blijf rustig. Controleer uw ademhaling. Vraag iemand om de spin veilig te vangen of om er een foto van te maken. De identificatie van de spin zal meer informatie geven over de correcte wijze van behandeling. Ga vervolgens door volgende stapjes:
• Maak de wonde schoon met lauw, stromend water.
• Desinfecteer de wonde (alcohol, iso-betadine of chloorhexidine).
• In het geval dat je tekenen van infectie opmerkt (roodheid, hitte, pijn), in het geval dat je lichamelijk erg intens reageert of wanneer je twijfelt, raadpleeg je best onmiddellijk een arts. Indien je dit per telefoon doet, geef dan meer informatie over de leeftijd, gewicht en conditie van het slachtoffer, tijd en locatie van de beet en, indien mogelijk, het type spin dat de beet toediende.
• Plaats ijs (in een doek gewikkeld) of een koud, nat doek op en rond de beet.
In het geval je lichamelijk intens reageert, zou het kunnen dat je enkele van volgende symptomen ervaart: Ademhalingsproblemen, wazig zicht, hypotensie, hoofdpijn, verhoogde hartslag, roodheid en zwelling ter hoogte van de beet, gezwollen oogleden, lippen en/of keel, huidirritatie, jeuk, shock… Raadpleeg een arts!
Welke spinnen zijn potentieel gevaarlijk voor mensen?
Voordat ik verder ga, wens ik graag te benadrukken dat deze lijst nooit compleet is. Neem elke spinnenbeet serieus en raadpleeg zeker bij intense pijn onmiddellijk uw arts. Tot op heden zijn er echter enkele spinnen bekend dewelke een gif dragen dat erg effectief kan zijn bij mensen. Deze heb ik in onderstaande lijst opgenomen. Een beet van sommige van onderstaande spinnen is minder ernstig, maar kan als erg pijnlijk worden ervaren en/of induceren gemakkelijker intense lichamelijke reacties. Ik maak geen statements over de sterktes van het gif. Dit laat ik aan de wetenschap, al is het omwille van de complexiteit ervan ook voor de wetenschap nog niet helemaal duidelijk (lees meer op onze pagina over anatomie). Klik op onderstaande linken om meer informatie te vinden over desbetreffende familie, genus en/of soort.
Pijnlijk, maar geen reden tot zorgen
• Lycosidae (wolfspinnen): Pijnlijk. Te verzorgen zoals elke spinnenbeet. Raadpleeg uw arts.
• Cheiracanthium spp. (familie Eutichuridae): Yellow sac spider: Pijnlijk. Te verzorgen zoals elke spinnenbeet. Raadpleeg uw arts. Er gaan nogal wat verhalen de ronde over Cheiracanthium spp. Sommigen uit dit genus zouden mogelijks onder necrotisch arachnadisme kunnen worden opgelijst, al heb ik daaromtrent nog geen wetenschappelijke bevestiging gevonden.
• Trachelas spp. (familie Corinnidae): Reddish sac spider: Pijnlijk. Te verzorgen zoals elke spinnenbeet. Raadpleeg uw arts. Er gaan nogal wat verhalen de ronde over Trachelas spp. Sommigen uit dit genus zouden mogelijks onder necrotisch arachnadisme kunnen worden opgelijst, al heb ik daaromtrent nog geen wetenschappelijke bevestiging gevonden.
• Aziatische en Afrikaanse vogelspinnen, zoals Poecilotheria spp., Pterinochilus spp., Pelinobius spp.: Pijnlijk. Te verzorgen zoals elke spinnenbeet. Raadpleeg uw arts.
Pijnlijk, veroorzaakt mogelijks necrotisch arachnidisme
• Eratigena agrestis (familie Agelenidae): De meeste beten die worden toegeschreven aan Loxosceles spp. zijn in feite beten van Eratigena (bron). Pijnlijk. Te verzorgen zoals elke spinnenbeet. Raadpleeg uw arts.
Pijnlijk en erg gevaarlijk, antigif kan een belangrijk deel van het herstelproces uitmaken
• Latrodectus spp. (familie Theridiidae): Zeer pijnlijk & medisch significant. Veroorzaakt latrodcetisme. Lees hier meer. Raadpleeg uw arts. Clinical Toxinology Resources (CTR).
• Atrax spp. (familie Atracidae): Zeer pijnlijk & medisch significant. Atrax spp. bijt vaak meer dan 1 keer en tracht vaak zoveel mogelijk gif te injecteren. CTR. Hadronyche spp. en Illawarra wisharti Gray, 2010 zijn gerelateerd aan Atrax spp. maar beschikken niet over atraxotoxin in hun gif. De symptomen kunnen echter zeer gelijkend zijn aan een beet van Atrax spp. Raadpleeg uw arts. CTR.
• Loxosceles spp. (familie Sicariidae): Zeer pijnlijk & medisch significant, necrotisch arachnidisme. Verschillend met alle andere spinnenbeten, moet de plaats van de beet droog gehouden worden! Raadpleeg uw arts. CTR.
• Phoneutria spp. (familie Ctenidae): Potentieel gevaarlijk, met gif dat verondersteld wordt meer potent te zijn dan dat van Atrax spp. en Latrodectus spp. Gelukkig zijn 2/3 van de beten bij mensen “droge” beten (geen gif), waarvan slechts 2,3% van de beten moeten worden behandeld met antigif (bron). Lokaal intense pijn en zwelling. Raadpleeg uw arts. CTR.
COPYRIGHT
Graag had ik langs deze weg Griet Bellekens van Educ-Aid Training & Consulting bedankt voor alle hulp. Ook Rik Ieven, Miloš Anić, Josh Bradley en Julian Kamzol bedankt voor de actieve bijdrage aan deze pagina.
• Tekst: Dennis Van Vlierberghe (facebookgroep en –pagina)
• Fotografie: Julian Kamzol (website, flickr), USGS Bee Inventory & Monitoring Lab (flickr)